درباره ماهیت، مختصات و چارچوب امپراطوری هخامنشیان

تأسیس امپراتوری هخامنشیان به رهبری کوروش و استقرار و تداوم آن، در واقع، انتقال امپراتوری از بین‌النهرین به ایران و تحلیل امپراتوری‌های آشور، بابل و مصر در یک امپراتوری گسترده به رهبری پارسیان بود؛ این امپراتوری در ماهیت خود، از چارچوبی با ویژگی‌ها و مختصات زیر برخوردار بود: داشتن قلمرویی پهناور با جمعیت بسیار و متشکل از اقوام و ملل گوناگون، تسلط و چیرگی قوم/تیره فرمانروایی پارسی بر مردم زیردست از طریق قدرت نظامی، ایجاد سازمان مالیاتی منسجم و یکپارچه، داشتن سپاهی متشکل از نیروهای مرکزی(پارسی، مادی، ایلامی و سکایی) و پیرامونی (نیروهایی از سایر اقوام) ساکن در امپراتوری، واگذاری قدرت به شخص شاه، در حالی که قدرت‌های محلی تابع او هستند، برخورداری از مرزهای نسبتاً دگرگون و متغیر، و مدیریت نیروهای داخلی و خارجی، و سرانجام صرف هزینه‌ها و فراهم نمودن زمینه‌های لازم برای رشد و بالندگی همه فرهنگ‌ها و سنن اقوام و ملل زیردست.مقایسه واقعیات امپراتوری هخامنشیان با ویژگی‌ها و مختصات یک امپراتوری نشان دهد که پارسیان در نخستین تجربه‌شان توانستند امپراتوری را به وجود بیاورند که در آن، نه تنها میراث امپراتوری‌های پیشین را حفظ نمودند بلکه با دمیدن روح ایرانی در آن، اندیشمندان یونانی را درباره‌ی ماهیت خود به شگفتی واداشتند و از طرف دیگر زمینه‌های شکل‌گیری امپراتوری‌های بعدی ایرانی را فراهم نمودند.